Nadir toprak elementlerinin küresel ölçekte tedarikinde Çin’e olan bağımlılık artık inkâr edilemez bir gerçek haline gelmiştir. Dünya üretiminin büyük bölümünü kontrol eden Çin, özellikle neodimyum, praseodimyum ve disprosyum gibi mıknatıs üretiminde kritik öneme sahip elementlerde belirleyici bir konumdadır. Bu durum, endüstriyel mıknatıs ithalatı yapan ülkeleri ve üreticileri, tedarik sürekliliği, maliyet istikrarı ve jeopolitik riskler açısından kırılgan bir yapıya sürüklemektedir. Bu nedenle birçok ülke ve sanayi kuruluşu, Çin dışı kaynak arayışlarına yönelerek alternatif tedarik modelleri ve yerli üretim stratejileri geliştirmeye başlamıştır.
Türkiye’de Nadir Toprak Elementleri Araştırmaları: Stratejik Kaynak Potansiyeli ve Yerli Üretim Hamleleri
Türkiye’de nadir toprak elementlerine yönelik stratejik araştırmalar son yıllarda önemli ölçüde ivme kazanmıştır. Bu kapsamda Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2024 yılında başlatılan Nadir Toprak Elementleri (NTE) Projesi, Türkiye’nin bu alanda Çin bağımlılığını azaltmayı ve yerli teknolojik kapasiteyi geliştirmeyi hedefleyen en kapsamlı girişimlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Projede, nadir toprak elementlerinin yerli kaynaklardan çıkarılması, rafine edilmesi ve yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesi üzerine çalışmalar yürütülmüştür.
Bu stratejik projeye Magneteksan olarak aktif katılım sağladık ve yerli mıknatıs üretimi, endüstriyel uygulamalar ve tedarik zinciri bağımsızlığı konularında fikir ve analizlerimizi paylaştık. Sanayi–akademi–özel sektör iş birliği modeliyle gerçekleştirilen bu çalışmalar, yalnızca hammadde teminine odaklanmakla kalmamış, aynı zamanda Türkiye’nin küresel mıknatıs teknolojilerinde söz sahibi olabilmesi için gerekli sanayi altyapısının oluşturulmasına yönelik önemli adımlar atılmasını sağlamıştır.
2024’ün son çeyreği ve 2025 yılının başlangıcında, Çin’in nadir toprak elementlerinin ihracatına getirdiği yeni lisans ve kota kısıtlamaları, küresel tedarik zincirinde ciddi aksamalara yol açtı. Bu kısıtlama kararı doğrultusunda neodimyum, praseodimyum, samaryum ve diğer stratejik elementlere erişim zorlaştı, birçok mıknatıs bazlı ürünün ithalatı ya tamamen durdu ya da yüksek maliyetler nedeniyle sürdürülemez hale geldi.
Bu durum yalnızca ticari ürünleri değil, savunma sanayii, havacılık teknolojileri, tıbbi cihaz üretimi ve ilaç sektöründe kullanılan manyetik sistemler gibi kritik alanları da doğrudan etkiledi. Manyetik rezonans cihazları, drone motorları, güdüm sistemleri, hassas dozajlama ekipmanları ve endüstriyel otomasyon ürünleri gibi hayati öneme sahip teknolojilerde mıknatıs eksikliği ciddi operasyonel riskler doğurdu. Bu gelişmeler, stratejik bağımsızlık için yerli mıknatıs üretiminin ve nadir toprak elementlerinde kendi tedarik ekosistemimizi oluşturmanın zorunlu olduğunu bir kez daha açıkça ortaya koydu.
Mıknatıs İthalatında Kritik Riskler ve Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
-
Çinli üreticiler, getirilen ihracat kısıtlamaları doğrultusunda nadir toprak elementi içeren mıknatısların satışını sınırlandırmaya başladı ve bunun yerine nadir toprak elementi kullanmadan üretilebilecek alternatif metal formülasyonlarına yöneldi. Bu durum özellikle Neodimyum (NdFeB) tabanlı yüksek performanslı mıknatıs gruplarında kendisini göstermektedir.
Özellikle yüksek sıcaklık dayanımı gerektiren UH, EH ve SH sınıfı neodimyum mıknatıslar, nadir toprak elementleri (örneğin terbiyum ve disprosyum) eklenmeden üretilemediği için ihraç edilemez hale gelmiş veya lisanslı satış kapsamına alınmıştır. Böylece Çin, ABD’nin nadir toprak elementleri ve mıknatıs ticaretine uyguladığı tarife ve baskılara karşı stratejik bir karşı hamle gerçekleştirmiştir.
Bu ticari gerilim, küresel mıknatıs pazarını yeniden şekillendirirken, üreticileri yüksek manyetik performans sağlayabilen yerli ve lisans gerektirmeyen malzemeler geliştirmeye zorlamaktadır.
Magneteksan olarak, Çin’in uygulamaya başladığı ihracat kısıtlamaları sonrasında piyasada oluşan tedarik boşluğunu analiz ederek, kullanıcı ihtiyaçlarına uygun alternatif mıknatıs çözümleri geliştirmeye ve ithalatı zorlaşan ürün grupları için stratejik tedarik desteği sağlamaya başladık.
Bu kapsamda ürettiğimiz mıknatısların geri dönüşüm kaynaklı olmadığını, içeriğinde nadir toprak elementi bulunmadığını ve Çin lisans kısıtlamalarına tabi olmadığını teknik raporlar ile sertifikalandırıyor ve belgeliyoruz. Böylece kullanıcılar, lisans başvuru sürecine takılmadan, gümrük engelleriyle karşılaşmadan ve stratejik ürün sınıflandırmasına dahil olmadan ürün tedarik edebilme avantajına sahip oluyor. Magneteksan, bu yaklaşımıyla yalnızca ürün sağlayan bir firma değil, tedarik zinciri risklerini minimize eden mühendislik ve çözüm merkezi olarak hareket etmektedir.
12.10.2025
Mehmet Kürşat ARSLAN
Metalürji ve Malzeme Yüksek Mühendisi
Genel Müdür
